Türk Dilinde Çekim Edatlarının İsim Hâli Tercihleri

Abstract

Bu çalışmada edatlar isim hâl ekleriyle birleşim şekilleri ve anlamsal özellikleri bakımından değerlendirilmiştir. Değerlendirme yapılırken son çekim edatlarının köken bilgisi ve isim hâl eklerinin işlevsel özellikleri üzerinde durulmuştur. Edatların kendinden önce istedikleri hâl ekleri ve bunların tarih içindeki değişim özellikleri incelenmiştir. İsim veya fiil köklerinden kaynağını alan edatların dilin tarihî gelişimi içinde kalıplaşmaya giderken değişimler yaşaması kaçınılmazdır. Bu değişim sırasında edatlar öncesindeki hâl ekleri de farklılaşmıştır. Edata kaynaklık eden fiil veya ismin anlam özelliklerindeki değişmeler, başka dillerden alınan edatların kullanım özelliklerinin Türk diline sirayet etmesi hâl eki isteminde farklılıklara yol açmıştır. Bugün edatların öncesinde gelen isimlerin “yalın hâl, ilgi hâli, yönelme hâli, çıkma hâli ve vasıta hâliyle” edatlara bağlandığı genel bir kanıdır. Eski Türkçenin ilk ürünlerine bu sınıflandırmaya göre bakılmış ve çoğu edatın yalın isimlere gelerek edat grubu oluşturduğu düşünülmüştür. Ancak Eski Türkçedeki edatların öncesindeki yalın isimlerin çoğu işaretsiz yükleme hâli niteliğindedir. Bu çalışmada son çekim edatlarının hangi sebeplerle ve ne şekilde kendilerinden önce bir isim hâline ihtiyaç duyduğu belirlenmeye çalışılmıştır.

In this study, particles were evaluated according to the forms of their connection with case suffixes and their semantic properties. While evaluating, etymology of postpositions and functional properties of case suffixes were emphasized. The particles which were derived from nouns or verbs had to have some changes in the historical development of language. Case suffixes used before particles have also changed during this alteration. The changes in semantic features of the verb or noun from which the particle was derived and the fact that usage properties of particles taken from other languages spread over Turkish language have caused differences in case preferences. On the contrary, particles used in the old periods of Turkish language and replaced with particles having a foreign etymon in time maintain their usage properties in new particles. Today, it is a general opinion that nouns are connected to particles by means of “nominative, genitive, dative, ablative, and instrumental cases”. Because the first products of old Turkish were examined according to this classification, it was thought that most particles formed a group of particles by being used with nominatives. However, most nominative nouns used before particles in old Turkish have an undetermined accusative case. In this study, it was tried to determine why and how postpositions require a nominative case before themselves.