Yugoslavya sosyali̇st federal Cumhuri̇yeti̇ dönemi̇nde Makedonya’da kurulan Türk cemi̇yetleri̇

Abstract

Osmanlı Devleti’nin Balkanlardaki topraklarını büyük oranda kaybetmesinin ardından orada kalan Türkler varlıklarını koruma mücadelesine girişti. Türkler, gerek Sırp hâkimiyetinde gerekse Bulgar işgal yıllarında büyük sıkıntılarla karşı karşıya kaldılar. Bahsi geçen yıllarda kurulmasına izin verilen cemiyetler olmuşsa da uzun süre varlıklarını devam ettiremediler. Josip Broz Tito, Yugoslavya topraklarındaki tüm halklara hak ve özgürlükler vaadinde bulunması üzerine Türklerden de pek çok kişi Halk Kurtuluş Devrimi’ne destek verdi. Böylece Demokratik Federal Yugoslavya döneminde Türkler, Makedonya Cumhuriyeti’nin kurucu unsurları arasında yer aldı. Halk Cephesi ideolojik, sosyal ve kültürel gelişimi sağlamak için çeşitli cemiyetlerin kurulmasına imkân sağladı. Bu sayede Türkler farklı adlar altında cemiyetlerini kurdular. Cemiyetlerde okuma-yazma, kütüphane ve kıraathaneler, halkın kültür seviyesini yükseltme ile tiyatro, koro ve folklor grupları şubeleri kuruldu. Cemiyetlerde bilhassa ilk yıllarda sosyalist propaganda içerikli konferanslara ve okuma-yazma kurslarına ağırlık verildi. Faaliyetlerin memnuniyet vermesi üzerine Halk Cephesi, 1948’lerden sonra cemiyetlerin sayısını arttırdı. Cemiyetlerde zaman içerisinde kültürel ve sosyal faaliyetler, ideolojik faaliyetlerin önüne geçti. Bu cemiyetler sayesinde Türkler milli varlıklarını ve değerlerini koruma ve geliştirme imkânına kavuştular. Örflerini, adetlerini, geleneklerini, folklorlarını, türkülerini gelecek kuşaklara aktardılar, edebi yönde faaliyetlerini geliştirdiler. Yerleşim birimlerinde küçük büyük demeden kurdurulan bu cemiyetlerin bazılarının faaliyetleri zayıf kaldı. Çalışma yeri, kadro ve malzeme noksanlığı, maddi zayıflık başlıca problemlerdi. Bilhassa yeri olmayan derneklerin pek çoğu kısa süre içerisinde devamlılığını yitirdi. Bunun yansıra Türkiye’ye yapılan göç, bu kurumların kapanmasının bir başka önemli nedeni oldu. Aralarında en faal olanları Ohri’nin “Kardeşlik”, Kalkandelen’in “Yeni Hayat”, Üsküp’ün “Yeni Yol”, İştip’in “Yeni Sevdah” Türk kültür güzel sanatlar cemiyetleriydi. Bu cemiyetlerin bazıları günümüzde hâlâ faaliyetlerine devam etmektedir.